het niet zonder nut geschied is. Zoo hebben wy, volgens de inzigten of met de uitdrukkelyke goedkeuring van onzen Zeer Eerw. Voorzitter, het gemeen maken der voorgelezene stukken aen elk lid, doch onder ieders eigene verantwoordelykheid toegestaen. Wy hebben mede het getal der tydschriften voor het Genootschap aen te houden vermeerderd, de bespreking der voorgelezen stukken en die van voorgestelde taelvragen hernomen, en het uitgeven van prysvragen op nieuw besloten.

Doch zonder persoonlyke werkdadigheid kan niets tot stand komen. Wy wenden ons dus weder en met hetzelfde vertrouwen tot onze medegenooten om hen aen te sporen, in den weg dien zy ingeslagen hebben, met moed voort te gaen, opdat hun yver, verre van te verzwakken, steeds moge aengroeijen. Zoo doende zullen de middelen van voortgang. niet behooren voorgeschreven te worden, maer zich als van zelf opdoen. Intusschen twyfelen wy geenszins aen de vorderingen welke de echte vlaemschgezindheid onzer medegenooten ons het regt geeft te voorspellen.

De aenhaling der letterkundige werkzaamheden van het Genootschap zal bewyzen dat wy ons, dit jaer, met niet minder vlyt oefenden dan het voorgaende, en wat opgemerkt dient te worden, is de ernstigheid der onderwerpen die beurtelings in onze zittingen verhandeld werden.

Daerin kan men het bewys vinden dat onze vergaderingen niet alleen dienen tot de beoefening der tael, den voortgang der letterkunde en de handha

ving der Vlaemsche Zaek, maer ook tot de aenkweeking der wetenschappen, wier cultuer ons aen de Catholyke Hoogeschool verbonden houdt.

Volgens gewoonte opende eene plegtige en openbare zitting den jaergang die nu afgeloopen is. De Hoog Eerw. Heer Rector Magnificus, die niet nalaet aen het Genootschap de sprekendste blyken zyner hooge genegenheid te geven, deed ons ook weder de eer dezelve te komen voorzitten. Wy achten het de vervulling eener aengename pligt, Zyne Hoog Eerw. by deze gelegenheid weder te kunnen verzekeren van de innige dankbaerheid des Genootschaps. Onze Zeer Eerw. Bestendige Voorzitter opende de zitting met eene voorlezing over De middeleeuwsche geregtslieden.

Deze merkwaerdige verhandeling, een nevenhangsel uitmakende van die welke wy het jaer te voren hoorden, kan men met eene derde in een vroeger Verslag vermeld, als bylagen beschouwen van des Zeer Eerw. Heeren voortreffelyke Vaderlandsche Historie. Ży was voor deze gelegenheid geschreven en is nog onuitgegeven; maer daer wy ze in handen hebben, zy ons de vryheid veroorloofd,, ons Verslag met een kort begrip daervan te verryken.

Het was van onheugelyke tyden een stokregel dat er in alle gedingen twee soorten van persoonen deel namen aen de regtoefening, namelyk een regter en oordeelaers. De regter zit voor en bestiert het geding, de oordeelaers stryken het vonnis; de regter heeft den bạn, de oordeelaer heeft den doem; de regter vraegt, de oordeelaer wyst of vindt.

De oudste regter was de koning of de vorst. De gewoone plaetsvervanger des konings in de onderscheidene landschappen was de graef, wiens ambt in het begin persooneel, naderhand territoriael en ten laetste erfelyk was. Dezen vervingen, in afgelegene streken, ondergeschikte ambtenaren, den naem voerende van Vicarii, Centenarii of Decani; maer nadat de groote leenen erfelyk waren geworden, stelden de graven ook byzondere regters aen in de onderscheidene plaetsen tot hun graefschap behoorende, en welke in de geschiedenis voorkomen onder verschillende benamingen als: Schout, Amman dat is ambtenaer, Baljuw, Meyer, Drossaert, Ruwaert of Voogd.

Gelyk de koning den scepter voerde tot zinnebeeld zyner oppermagt, zoo voerde de regter den staf tot zinnebeeld zyner regtsmagt. Gelyk de koning op den troon zat, zoo zat de regter op zynen stoel; hy moest daerenboven de beenen kruissen tot een teeken van kalme gemoedsgesteltenis; en den mantel over de schouders hebben. Oorspronkelyk was het ook gewoonte of zelfs pligt nuchter te zyn, hetgeen men met der tyd niet meer dan ten opzigte van den drank verstaen heeft.

De regters waren tolvry, zy, en hunne landgoederen. Zy hadden ook het negende, later het tiende der waerde van het voorwerp waerover getwist werd, en, nog later, het derde der breuken of boeten, en der zoen- of werigelden. Zelfs werd toegestaen dat men hun ook eenige geschenken dede, en van daer

het gebruik der dusgenaemde speciën. Laet eerst wees men hun eene jaerwedde toe.

De regter had ook zynen bode, die zynen ban aenzei, met eenen staf, veelal van boven gekromd, in de hand, uit welken hoofde de geregtsbode in Vlaenderen den naem voerde van Crickhoudere. Elders hiet men hem pander, omdat hy pand of cautie vroeg van iederen schuldenaer. Elders hiet hy preeter, dat nog overblyft, zoo als ook Meyer, in eenige familienamen. Serjant, in dezelfde beteekenis, komt van servientes.

De oordeelen betreffen of enkel wyzing, aenduiding van het regt, legem dicere, of te gelyk toepassing van het regt op een byzonder feit of geval, veritatem dicere.

Bevoegd tot stem en oordeel was oorspronkelyk de diet, de meente of het genootschap van vrye mannen in mark, gau of land, dewelke oordeelaers uit haer midden koos. Doch daer het met der tyd onmogelyk werd op zulken voet voort te gaen, werd het noodzakelyk dat overheid of regter een bepaeld getal mannen opriep voor het vinden van het vonnis. Karel de Groote verordende het eerst blyvende oordeelaers, in de Capitularia, Scabini schepenen geheeten, van het oude scapan, dat is ordinare, decernere.

De schepenen werden eerst gekozen door den Comes of den Missus in overleg met het volk; later door de ingezetenen met 's graven regter; elders door den graef zelf en alleen; elders ook door de burgery alleen en slechts met bevestiging van den landheer.

Zeven moesten zy zyn, volgens het Capitulare van 803, voor iedere teregtzitting; maer tot een volledig en plegtig placitum, moesten er twaelf schepenen verschynen, en dit getal werd dan ook met der tyd normael in de meeste steden.

Dat de schepenen alléén uit den stand der vrye lieden moesten gekozen worden, volgt uit de grondwet dat niemand kon geoordeeld worden dan door zyne pares of evenknien. Veelal zelfs koos men de schepenen uit de gegoede of treffelykste lieden; vandaer de uitdrukking schepenbare vryen, welke men in vele oorkonden aentreft.

Naer alle waerschynlykheid hebben de zeven geslachten of de dusgenaemde TRIBUS PATRICIÆ van Leuven, Brussel en Antwerpen geenen anderen oorsprong dan de oude schepenbare vryen dier steden, onder wier afstammelingen en verwanten de overheidspersoonen veelal of meestal gekozen werden.

De schepenen moesten onpartydig, binnen de 14 nachten, onder de voorzitterschap des regters, en op banken zittende, oordeel vellen. Nalatigheid of onregtvaerdigheid werd zwaer gestraft. Onwetendheid kon verholpen worden door het raedplegen van derde persoonen, of wel naer gezond verstand. Het was eerst later dat er hoofdbanken erkend werden; van deze zyn de hoven van beroep voortgekomen.

In dezelfde zitting las ook de 1ste Secretaris zoo als nu weder, en naer eisch van het reglement, zyn Verslag over den staet en de werkzaemheden des